DZIENNIK ZACHODNI Nr 280, 1 grudnia 1999-12-01
PRAWDA O ĹťYWIENIU OPTYMALNYM -
SPOJRZENIE BIOLOGA  ( 3 )

Nietoperze. myszy, wiewiórki i susły
Merilian Cheese (Nicole Kidman): - Mogłabym napisać niezły artykuł
 o człowieku, ktĂłry przebiera się za gryzonia. Batman (Val Kilmer): -
Nietoperze nie są gryzoniami, pani doktor.
                                                        Joel Schumecher: Batman Forever

Faktycznie, nietoperze gryzoniami nie są mimo niezwykłego podobieństwa.
Ot, wydawałoby się - zwyczajne myszy, które natura wyposażyła w błoniaste skrzydła. Młode nietoperze osiągają zdolność do  samodzielnego lotu już po upływie 6 tygodni życia! Kiedy nie latają, zawisają na palcach stóp, których człony pazurowe mają właściwość samoczynnego podginania się pod wpływem obciążenia - właśnie3 dzięki temu wiszące nietoperze nie wykonują żadnej pracy mięśniowej i nie ulegają zmęczeniu. Dwie unikatowe cechy są dla nietoperzy charakterystyczne. Pierwsza z nich to zdolność obniżania temperatury ciała zarówno w czasie spoczynku dziennego (jak wiadomo nietoperze są aktywne głównie nocą), jak i podczas snu zimowego (jest to heterotermia). Drugą cechą jest zdolność do echolokacji. Nietoperze wydają dźwięki o dużej częstotliwości i lokalizują zdobycz bądź każdą przeszkodę terenową, wsłuchując się w odbite od niej echo. Mają niską płodność (1-2 młodych rocznie), ale też niewielu wrogów naturalnych, spośród których najbardziej groźne są sowy - bardzo rzadki puchacz, rzadko spotykana płomykówka i liczniejszy od nich puszczyk. Europejskie gatunki nietoperzy odżywiają się wyłącznie stawonogami, głównie owadami, które chwytają w locie - w powietrzu "zbierają" je z powierzchni liści, pni drzew, roślin zielnych, a nawet z ziemi lub powierzchni zbiorników wodnych. Dość częsty u nas na Śląsku nocek rudy polujący nad wodami oprócz jętek i  komarów potrafi chwytać nawet małe rybki. Inny nietoperz - mroczek posrebrzany poluje nawet w dni, gdy temperatura powietrza spada poniżej zera. Łowca chrabąszczy - borowiec wielki, gdy chce się napić, pobiera w locie wodę z rzeki muskając jej powierzchnię otwartym pyszczkiem. Jak na drobne ssaki ( najmniejszy z krajowych nietoperzy - karlik malutki, masa ciała którego nie przekracza 1 dekagrama! - żyje do 10 lat) nietoperze żyją niewiarygodnie długo.
Maksymalny wiek wynosi dla nocka dużego prawie 18,5 lat, dla mroczka późnego przeszło 19 lat, dla nocka Bechsteina - 21 lat, dla krajowego rekordzisty - podkowca dużego - 29 lat i 6 miesięcy! Dodajmy, że podkowiec duży,  odżywiający się muchówkami, motylami, chrząszczami i pająkami, które chwyta w powietrzu i na ziemi, nie jest wcale taki duży jak sugeruje polski epitet gatunkowy 9waży 2-3 dekagramy). Samica tego nietoperza z Jaskini Nietoperzowej na Wyżynie Krakowsko-Wieluńskiej miała długość ciała 66mm, ogona 38mm a ważyła zaledwie 19 gramów. Porównajmy teraz nietoperze z roślinożernymi gryzoniami myszopodobnymi. Najpierw w miarę krótkoogonkowe  norniki, z których w Polsce bardzo pospolite są nornik północny i nornik zwyczajny (polnik), o masie ciała zbliżonej do tej jaką osiągają krajowe nietoperze 9 20-50 gramów). Norniki odżywiają się zielonymi częściami roślin, ziarnem, kłączami, korzeniami, a nawet korą drzew owocowych. Bardzo szybko osiągają dojrzałość płciową: dwutygodniowe samice polnika (więc jeszcze ssące mleko matki!) już mogą skutecznie zachodzić w ciążę! Polnik przeciętnie żyje 2 miesiące, maksymalna długość życia w przyrodzie to półtora roku. Zbliżone do norników darniówki mają długość życia nie przekraczającą 14 miesięcy. Nieco dłużej żyje kolejny gatunek - nornica ruda, która oprócz nasion, owoców i zielonych części roślin zjada też znaczne ilości pokarmu zwierzęcego, głównie owadów -  jej przeciętna długość życia wynosi 1,6-3,7 miesiąca, ale maksymalna - 18-21 miesięcy. Długoogonkowe myszy polne, który pobierają również pokarm zwierzęcy
(do 20 %masy treści żołądków) żyją maksymalnie do 1,5 roku. Natomiast wszystkożerna mysz domowa, spożywająca zwykle pokarm roślinny (głównie nasiona traw i zbóż) na równi ze zwierzęcym (owady i inne bezkręgowce) ma długość życia przeciętnie około 3 miesięcy, maksymalnie w przyrodzie 1,5 roku, ale w hodowli (wtedy może zjadać przysmak - żółtko ser!) aż do 4 lat. Czy to porównanie drobnych gryzoni z nietoperzami jest dostatecznie przekonujące? Warto uzmysłowić sobie, że zanim zakończy się życie osobnicze (owadożernego) nietoperza trwające 15-20lat, w tym czasie przeminie przynajmniej kilkanaście pokoleń (roślinożernych) drobnych gryzoni - myszy, norników, nornic, darniówek. Weźmy jednak pod uwagę ważny argument, że w doborze przykładów przeciwstawiane były gatunki wprawdzie o podobnej masie ciała i odmiennej diecie, to jednak niedźwiedź brunatny i nietoperze zapadają w sen zimowy, podczas gdy ssaki kopytne i drobne gryzonie są aktywne przez cały rok. Faktycznie może zatem długotrwały sen (zwłaszcza pełna hibernacja z silnym obniżeniem temperatury ciała
i zwolnieniem tętna) tak skutecznie wydłuża im życie? Porównajmy zatem dwóch blisko spokrewnionych przedstawicieli ssaków z jednej rodziny - wiewiórkowatych: zwyczajną rudą wiewiórkę i susła, odznaczających się zbliżoną masą ciała (200-400gramów), ale odmiennymi upodobaniami pokarmowymi. Nasz śląski suseł moręgowaty żyje 4-5 lat, z czego (podobnie jak nietoperze) połowę życia przesypia. Odżywia się zielonymi częściami roślin i ziaren. Natomiast wiewiórka nie zasypia na zimę, co najwyżej podczas silnych mrozów zasypia krótko w gnieździe na drzewie. Wiosną i latem jest plądrownikiem ptasich gniazd (zjada jaja i pisklęta), spożywa też duże ilości bezkręgowców i nasion drzew iglastych. Jesienią zmyślnie gromadzi zapasy na zimę przede wszystkim orzechy laskowe i bukowe oraz żołędzie. Na gałęziach suszy sobie grzyby. W polskich lasach i parkach żyje 5-6 lat, ale w niewoli (gdzie nie szczędzi się jej orzechów) do 10-12 lat! A czy wiewiórka jest inteligentna? Uczy się szybko - w parku rozpoznaje osoby przynoszące jedzenie i właśnie im udaje się je obłaskawić. Ponieważ ma wielu wrogów naturalnych (ptaki drapieżne, sowy, kuna) ratuje ją często jej doskonała fizyczna sprawność (chowa się za pnie drzew lub ucieka na nie po linii spiralnej, wykazuje znakomitą precyzję podczas skoków po  gałęziach). Gromadzi zapasy na zimę w wielu różnych kryjówkach. Jest wreszcie zdolna( to ocena - pół żartem, pół serio) do zmian diety w warunkach gospodarki rynkowej. Oto zapis obserwacji naocznego świadka. - Dwa lata temu pojechałam do Zakopanego na spotkanie z papieżem - opowiada Urszula F. z Imielina. - Wobec przyjazdu rzeszy pielgrzymów wzdłuż chodników i na trawnikach ustawiono dziesiątki prowizorycznych kramów i stoisk z chipsami, słodyczami i napojami. Zauważyłam wiewiórkę, która podbiegła do zaimprowizowanego "punktu sprzedaży" (wiktuały były rozłożone na tekturach leżących na trawie), chwyciła za koniuszek opakowania jeden z oferowanych artykułów i błyskawicznie uciekła ze zdobyczą w zarośla. co najciekawsze wiewiórka nie zabrała wafla
"Prince-Polo", gumy do żucia, nic z leżących na brzegu słodyczy. Wybrała baton "Snickers" - jak wiadomo zawierający orzechy oblewane mleczną czekoladą.
                     
                                                                              MACIEJ  Z.  SZCZEPKA